ویژگی های انقلاب و تفاوت آن با مفاهیم مرتبط

ويژگيهاي انقلاب و تفاوت آن با مفاهيم مرتبط

در مورد تعريف انقلاب توافق همگاني وجود ندارد، اما با نگاه دقيق به اين پديده و تعريفهاي آن، ميتوان موارد هفتگانهي زير را از ويژگيهاي انقلاب دانست:

1. نارضايتي عميق از شرايط حاكم (كه بهدنبال نااميدي از بهبود شرايط پديد ميآيد);

ــــــــــــــــــــــــــــ

, naelcM niaI .. scitiloP fo yranoitciD esicnoC drofxO .134 .p .

2. اين نكته از گيدو دورسو است. رك: حسين بشيريه، انقلاب و بسيج سياسي ، ص 4.

3. بشيريه، پيشين ، ص 5.

4. در اين زمينه، براي نمونه، رك: حميد عنايت، انقلاب در ايران سال 1979، مذهب به عنوان ايدئولوژي سياسي در عبدالوهاب فراتي (گردآورنده)، درآمدي بر ريشههاي انقلاب اسلامي ، صص 147 ـ 144 و اسكاچپول، پيشين ، ص 185.

[15]

2. وجود رهبري و ساختارهاي اجتماعي ـ سياسيِ داراي نقش و بسيجگر;

3. گسترش و پذيرش انديشه(ها) و ايدئولوژي(هاي) جديد جايگزين;

4. گسترش روحيه انقلابي;

5. مشاركت مردمي (هر چند مشاركت در بخشي از مردم; كه با سكوت يا رضايت بخشهاي ديگر تودهها همراه شود.);

6. مبارزه خشونتبار;

7. تغيير در ساختارهاي اجتماعي و سياسي (تغيير رژيم سياسي و تغييرات در ساختارهاي اجتماعي اقتصادي).

تفاوت انقلاب با مفاهيمي مانند اصلاح (رفرم)، نهضت، كودتا، شورش و جنگ داخلي را نيز بايد در همين ويژگيها جستوجو كرد:

الف. اصلاح (رفرم): در ميان واژههاي مورد بحث، اصلاح با مفهوم انقلاب تفاوتي آشكارتر دارد; زيرا اصلاحات بوسيله رژيم سياسي حاكم تحقق مييابد و اموري مانند بسيج تودهاي، تغيير رژيم سياسي و خشونت در آن وجود ندارد.

ب. نهضت: حركتي معمولا درازمدت است كه ممكن است انقلاب فقط بخشي از آن به شمار آيد; مانند نهضت اسلامي ايران كه دست كم از اوايل دهه 1340 قابل رديابي است. نهضت ممكن است به شكل تلاشهاي فكري و فرهنگي آغاز شده، سپس در اثر گسترش افكار جديد رنگ سياسي و انقلابي به خود گيرد و يا حتي به انقلاب منجر نگردد.

ج. كودتا: اقدام سريع گروهي از نظاميان عليه يك رژيم سياسي است كه از مشاركت مردمي و بخشي ديگر از ويژگيهاي انقلاب بيبهره مينمايد. نتايج عملي كودتاها يكسان نيست، زماني تنها به تغييرات سياسي و جابهجا شدن دولتمردان ميانجامد و گاه سبب تغييرات عميقِ اجتماعي، اقتصادي و سياسي ميگردد.

اصل بر اين است كه مردم در كودتاها نقش ندارند; اما برخي از كودتاهاي نظامي پس از شورشها و اعتصابات مردمي رخ داده است; مانند كودتاي افسران آزاد به رهبري جمال عبدالناصر كه در سال 1952 م. عليه رژيم سلطنتي ملك فاروق در مصر تحقق يافت و به استقرار جمهوري، خروج نيروهاي انگليسي، اصلاحات ارضي و ... انجاميد. به اينگونه كودتاها كودتاي انقلابي نيز گفته ميشود.

د. شورش: اين واژه و واژگان مشابهي مانند طغيان، اغتشاش و قيام حركتي مقطعي يا واكنشي با ماهيت و دامنههاي متفاوت است كه گاه مقدمه حركت انقلابي قرار ميگيرد و در بسياري مواقع از همراهي مردم، ايدئولوژي جديد جايگزين و برنامهاي براي تغيير نهادهاي سياسي و اجتماعي

[16]

برخوردار نيست. بسياري از شورشها در مدتي كوتاه سركوب ميشود و فرو مينشيند.

شماري از شورشهاي مشهور تاريخي عبارت است از:

1. شورش فرونده (Fronde) در فرانسه كه در قرن هفده در آغاز سلطنت لوئي چهاردهم رخ داد.

2. شورش پوگاچفقزاق كه در سده هيجدهم در روسيه تحقق يافت و بهوسيله كاترين كبير سركوب شد.

3. شورش تايپينگها در چين كه در نيمه دوم قرن نوزدهم به وقوع پيوست و به مرگ ميليونها تن انجاميد.

4. شورش بوكسورها كه عليه سلطه خارجي در سال 1900 م. در چين روي داد.

5. قيام تنباكو و قيام 15 خرداد سال 1342 كه در تاريخ ايران شناخته شده است.

هـ . جنگ داخلي: مبارزه مسلحانه براي كسب قدرت ميان طرفهاي درگير در يك كشور، جنگ داخلي نام دارد كه به سبب طغيان بخشي از قدرت عليه بخش ديگر يا درخواست تجزيه ارضي، خودمختاري و استقلال توسط گروهي از ساكنان كشور تحقق مييابد. جنگ مسلحانه ميان گروههاي معارضِ خواستار قدرت نيز نوعي ديگر از جنگ داخلي است. گاه تمايز بين انقلاب و جنگ داخلي مشكل ميشود و يك حركت براي بهرهگيري از هر دو نام شايستگي مييابد; براي مثال وقتي مردم به سود يكي از دو طرف نزاع دخالت ميكنند و نبرد را پايان ميدهند. جنگ داخلي اسپانيا بين نيروهاي هوادار ژنرال فرانكو و دستچپيها كه به پيروزي فرانكو، در سالهاي پيش از نبرد دوم جهاني انجاميد; جنگ داخلي لبنان (1991 ـ 1975); نبرد ميان تاميليها و سينهاليها در سريلانكا و درگيري افغانستان در شمار جنگهاي داخلي مشهور معاصر جاي دارند.